Standplaats Tornio: Finse oorlogskinderen

Voor Finland bestond de Tweede Wereldoorlog uit vier fasen: De Winteroorlog tegen de Sovietunie (1939-1940), de gewapende vrede (1940-1941), de Voortzettingsoorlog tegen de Sovietunie (1941-1944) en de Laplandoorlog tegen Nazi-Duitsland (1944-1945). Ondanks de overmacht van de meedogenloze vijand wist het land dankzij de moed en volharding van het leger en de bevolking te overleven als onafhankelijke democratie, maar daarvoor werd wel een zeer hoge prijs betaald. Over deze geschiedenis welke door de Russen vrijwel volledig uit hun geschiedenisboeken is gewist zal ik nog wel eens een blogje schrijven. Nu wil ik het even hebben over de kleinste slachtoffers: de kinderen.

Het monument voor de Finse oorlogskinderen in Kemi. De betonnen sokkel heeft de vorm van een open boek waarvan de bladzijden gevuld zijn met de afdrukken van kinderhanden..

De Russen openden hun aanval op Finland in 1939 met grootschalige luchtaanvallen op burgerdoelen (een strategie die ze zouden herhalen in 1941). De bedoeling was om de weerstand van de bevolking te breken en de Finnen tot overgave te dwingen. Sovietminister Molotov ontkende tegenover de pers dat Rusland bombardeerde en beweerde dat het slechts ging om voedseldroppings voor hongerige Finnen (die door hun fascistische regering werden onderdrukt). De Finnen noemden de Rusische clusterbommen dan ook spottend ”Molotov’s broodmanden”. Gelukkig bezaten de Russen noch het materieel, noch de tactiek om de Finse steden van de aardbodem te vegen en de Finse burgerbescherming was goed georganiseerd.

In samenwerking met vrijwilligerorganisaties in Zweden werd een grootschalige evacuatie opgezet van kinderen uit de frontgebieden en uit de steden van Finland. De bedoeling was goed. De kinderen zouden de oorlog in veiligheid doorbrengen in het neutrale en redelijk welvarende Zweden en de Finnen hadden de handen vrij om de Rus te bestrijden (Iets waar de Zweden zeer veel belang bij hadden).

Uiteindelijk werden er zo’n 72.000 Finse kinderen tijdens de oorlog naar Zweden getransporteerd en brachten vele jaren door bij Zweedse gastgezinnen. Het gevoel van ontworteling van deze kinderen, verscheept naar een land waarvan ze de taal meerendeels niet spraken en waar ze soms werden gediscrimineerd en uitgebuit, kan men zich voorstellen. Uiteindelijk, vonden de meesten hun draai, leerden Zweeds en integreerden volledig. Velen van de kleintjes herinnerden zich nog nauwelijks hun Finse verleden, totdat ze, vaak jaren na de oorlog, werden weggehaald bij hun Zweedse families en op transport werden gezet naar het door de oorlog verpauperde en voor hen vreemde Finland. Wederom het trauma van ontworteling en het leven in een land waarvan je taal nauwelijks (meer) beheerst. Om maar niet te spreken over het leed van de velen die tot de ontdekking kwamen dat ze dakloos of wees waren geworden. Zo’n 8.000 Finse kinderen bleven achter in Zweden en werden geadopteerd door hun gastgezinnen. Vele andere oorlogskinderen keerden in de jaren 60 terug naar Zweden om er als gastarbeiders te werken en bleven er wonen.

Vandaag de dag vinden de overlevende oorlogskinderen van toen dat hun oorlogstraumas niet voldoende onderkend zijn. Het is pas recentelijk dat er voor hun historie aandacht is gekomen in woord en beeld. Aangrijpende romans zijn geschreven over hun belevenissen en één daarvan is met success verfilmd in 2005 (Äideistä parhain, d.w.z. ”de beste der moeders”, de internationale titel is ”Mother of Mine”). Het is een echte aanrader als je hem in de videotheek kan vinden, de trailer is te zien op YouTube:

Tegenwoordig zijn er in de Tornio regio jaarlijkse herdenkingen van het lot der oorlogskinderen en er zijn twee monumenten die herinneren aan die geschiedenis. Het meerendeel van de kinderen werd per spoor van Finland naar Zweden getransporteerd en staken bij Tornio de grens over. Ook de terugreis ging vaak via de grensovergang bij Tornio.

Het monument voor de oorlogskinderen op de grens tussen Tornio en Haparanda. Een groot aantal geëvacueerde oorlogskinderen (niet alleen de Finse) raakte zo getraumatiseerd door de ontworteling dat ze zelfmoord pleegden.